De oorsprong van de Pelgrimstafel is onzeker. Geudens stelt dat deze traditie op Witte Donderdag teruggaat tot de tweede helft van de 15de eeuw. De meeste stichtingen hadden de gewoonte om een gratis maaltijd aan te bieden aan behoeftigen. Sommige organisaties beperkten dat aantal tot twaalf of dertien personen en bepaalden het tijdstip voor deze symbolische maaltijd tijdens de Goede Week als verwijzing naar het Laatste Avondmaal.
Uit de kroniek van de Heilige Geestkamer van de kathedraal van Antwerpen, blijkt dat Mickaert een rente had uitgetrokken om tijdens de Goede Week driehonderd broden uit te delen aan de armen van Schoten.
Te Rupelmonde is er sedert 1561 op Witte Donderdag de wijding van "het mandaatbrood". Bij deze plechtigheid werd in de kerk de voeten gewassen van de 12 apostelen vertegenwoordigd door 12 jongens. Na deze kerkelijke plechtigheid werden de gewijde stukken brood, de "apostelbrokken", vanuit een venster van het stadhuis naar de verzamelde menigte toegeworpen.
De voetwassing bestond ook in het Sint-Julianusgasthuis. Het is onduidelijk wanneer deze traditie werd afgeschaft.
Niet alleen bij ons geldt de traditie van liefdadigheid tijdens de Goede Week. In Engeland ontstond eveneens een opmerkelijke traditie: koning Edward Il nam elk jaar persoonlijk deel aan de voetwassing bij twaalf behoeftigen en schonk hen vervolgens voedsel, kleding en geld.
In 1932 voerde George V deze traditie terug dat voortaan bekend werd als Maundy Money, Royal Maundy of Maundyîhursday. Muntstukken werden speciaal geslagen voor deze gelegenheid en zijn bijzonder gegeerd door verzamelaars.
Koningin Elisabeth Il geeft muntstukken van 1, 2, 3 en 4 pence in beurzen aan evenveel mensen als zij levensjaren telt. Elke beurs bevat ook dat aantal muntstukken. Dat gebeurt op Witte Donderdag en de begunstigden worden uitgekozen door de Anglicaanse geestelijkheid.
In Antwerpen was het een officier van Filips Il die het initiatief nam tot de oprichting van de Pelgrimstafel. Geudens vermeldt dat kapitein d'Areste in 1556 bij testament 15 pond en één schelling schonk op voorwaarde dat "op alle Goede Vrijdagen voor Paschen dertien arme mannen moeten ontvangen een maaltijd plus één stuyver". Deze voorwaarden stemmen het best overeen met wat later de Pelgrimstafel zou worden. Aanvankelijk werd de Pelgrimstafel niet jaarlijks gedekt maar het ideaal van hulpverlening bleef bestaan.
Toen de Loretanen in 1702 het beheer van het gasthuis overnamen en de materiële toestand verbeterde werd de Pelgrimstafel rijkelijker gedekt.
Eén van de Loretanen,Jan Baptist Baillieu, schonk verschillende beelden. De gewoonte om deze te bedekken met een laag boter dateert uit het begin van de l 7de eeuw.
De Loretanen deden een beroep op beroemde beeldhouwers voor een reeks beelden die het leven van Christus uitbeelden (Walter Pompe ). De Pelgrimstafel ging voortaan door op Witte Donderdag en Goede Vrijdag omdat "goed volk" tijdens deze periode de kerken en de Pelgrimstafel bezochten.
De Franse bezetting maakte in 1796 een einde aan deze traditie. Het duurde tot 1816 toen het "Bureel van Weldadigheid" de traditie van de Pelgrimstafel herstelde.
In 1853, ter gelegenheid van de 500ste verjaardag, mochten dertien pelgrims, die de voetreis naar Rome hadden volbracht, aanzitten. Op Goede Vrijdag zaten dertien arme disgenoten aan. Samen met de directeurs maakten zij een bedevaart naar de calvarieberg van de Sint-Joriskerk gevolgd door een boeteprocessie langsheen de stadswallen. Gedurende de twee wereldoorlogen werd de Pelgrimstafel niet gedekt. In 1945 werd de traditie opnieuw hernomen.
Na de restauratie van de kapel in 1958 verwierf de stichting terug het beheer en werd de tafel elk jaar enkel op Witte Donderdag gedekt. De Commissie van Openbare Onderstand of het huidige OCMW is eigenaar van de gebouwen, respecteert de eeuwenoude tradities en vertrouwt het beheer van het gasthuis en de Pelgrimstafel toe aan een raad van twaalf leden.
Zij nemen het beheer van het gasthuis waar, staan persoonlijk in voor de kosten en waken over de toepassing van het huisreglement en de traditie van de Pelgrimstafel.
In de kapel worden geen erediensten meer gehouden. Volgens de traditie staan op de tafel twaalf visgerechten, geschonken door Antwerpse restaurants, vishandels en de PIVA. De tafel wordt aangevuld met een kaasschotel, exotisch fruit, chocolade, pralines, koffie.Antwerpse streekgerechten, wijn en bier geschonken door Antwerpse bedrijven. Verder is er de steun van het OCMW en de talrijke donateurs. De tafel wordt gedekt voor twaalf bejaarde genodigden. De bestuurders en hun partners organiseren de tafelbediening.
Centraal op de tafel staat een plaasteren beeld dat een episode voorstelt uit het passieverhaal en met boter wordt ingesmeerd. Tijdens de middeleeuwen werd symbolisch aan boter een zuiverende werking toegeschreven.
